پایین بودن پلاکت خون یا ترومبوسیتوپنی به کاهش تعداد انواعی از اجزای خون به نام پلاکت گفته می‌شود که در انعقاد خون نقش دارند. پایین بودن پلاکت خون در افراد مبتلا به سرطان محتمل است. پلاکت‌ها در مغز استخوان ساخته می‌شوند و به تشکیل لخته و توقف خونریزی عروق آسیب دیده کمک می‌کنند.
چرا پلاکت‌های خون کم می‌شود؟
تعداد پلاکت‌ها ممکن است به خاطر دلایل زیر کاهش یابد:
- بدن مقدار کافی پلاکت نسازد: مثلاً به دلیل آسیب مغز استخوان در شیمی درمانی
- بدن پلاکت‌های خود را از دست بدهد: مثلاً در خونریزی‌های شدید
- بدن پلاکت‌ها را تخریب کند: مثلاً در بیماری‌های خودایمنی که سیستم ایمنی پلاکت‌ها را از بین می‌برد.
پایین بودن پلاکت خون یکی از عوارض جانبی در افراد مبتلا به سرطان است. به ویژه افرادی که تحت شیمی درمانی قرار دارند.
علائم پایین بودن پلاکت خون
مدیریت عوارض جانبی از قبیل ترومبوسیتوپنی بخش مهمی از مراقبت و درمان سرطان است که مراقبت حمایتی نامیده می‌شود. علائمی که نشان از کم شدن تعداد پلاکت‌ها دارند عبارت‌اند از:
- کبودی‌های غیرمنتظره
- لکه‌های کوچک زیرپوستی به رنگ قرمز یا بنفش به نام پتشی
- خونریزی بینی یا لثه‌ها
- دوره‌های قاعدگی سخت‌تر از حالت عادی در زنان
- مدفوع خون آلود یا سیاه (سیاهی مدفوع نشان از خونریزی در قسمت‌های فوقانی دستگاه گوارش است.)
- ادرار قرمز یا صورتی رنگ
- بالا آوردن خون
- سردردهای شدید
- سرگیجه
- درد مفاصل یا ماهیچه‌ها
- افزایش ضعف
لازم به ذکر است که متوقف ساختن خون‌دماغ یا خونریزی از یک بریدگی در افراد مبتلا به ترمبوسیتوپنی دشوار است. در نظر داشته باشید تا هنگامی که تعداد پلاکت‌های خون تا حد بحرانی افت نکند، علائم پایین بودن پلاکت خون نمایان نمی‌شوند. به همین جهت اگر یکی از علائم نامبرده را مشاهده کردید به سرعت با پزشک خود صحبت کنید.
عوامل ایجاد کنندهٔ ترومبوسیتوپنی
پایین بودن پلاکت خون به طور معمول ناشی از عواملی هستند که در دو دستهٔ رایج و نادر برای شما قرار داده‌ایم:
عوامل رایج ترومبوسیتوپنی
- شیمی درمانی: برخی از انواع شیمی درمانی به مغز استخوان آسیب می‌زنند و تولید پلاکت‌ها را کاهش می‌دهند. معمولاً این شرایط موقتی است و آسیب ماندگار به سلول‌های مغز استخوان توسط شیمی درمانی نادر است.
- پادتن علیه پلاکت‌ها: بدن ما پروتئین‌های خاصی به نام آنتی‌بادی یا پادتن می‌سازد. آن‌ها عوامل بیماری‌زا و خارجی را شناسایی و نابود می‌کنند. ولی گاهی بدن پادتن‌هایی می‌سازد که پلاکت‌های سالم را تخریب کرده و باعث پایین بودن پلاکت خون می‌شود.
- پرتودرمانی: این درمان اغلب به تنهایی باعث ترومبوسیتوپنی نمی‌شود. اگر مقدار زیادی از پرتودرمانی به لگن معطوف باشد یا بیمار هم‌زمان با پرتودرمانی مورد شیمی درمانی نیز قرار گیرد، ممکن است به کاهش پلاکت‌های خون منجر شود.
- انواع خاصی از سرطان‌ها: در سرطان‌هایی مثل لوسمی یا لنفوم، سلول‌های سرطانی با اشغال فضای درونی استخوان اجازه فعالیت به سلول‌های طبیعی مغز استخوان را نمی‌دهند. در این موارد پایین بودن پلاکت خون می‌تواند ناشی از سرطان باشد.
عوامل نادر ترومبوسیتوپنی
- گسترش سرطان به استخوان: سرطان پروستات یا سرطان سینه که تا استخوان گسترش یافته است، می‌توانند موجب کاهش تعداد پلاکت‌های خون شوند.
- سرطان طحال: پلاکت‌های اضافی خون در طحال ذخیره می‌شوند. سرطان طحال ممکن است موجب بزرگ شدن طحال شود. این شرایط ظرفیت طحال برای انباشت پلاکت را افزایش داده و تعداد بسیار زیادی از پلاکت‌ها درون طحال گیر می‌افتند. به این ترتیب تعداد آن‌ها در خون کاهش می‌یابد.
تشخیص ترومبوسیتوپنی
تشخیص پایین بودن پلاکت خون با آزمایش خونی به نام شمارش پلاکت‌ها انجام می‌شود. افرادی که به انواع خاصی از سرطان دچار هستند یا درمانی برای سرطان خود دریافت می‌کنند که موجب کاهش پلاکت‌ها می‌شود، باید به طور منظم این آزمایش را انجام دهند.
درمان پایین بودن پلاکت خون
درمان افراد تحت شیمی درمانی: کاهش دوز دریافتی یا افزایش زمان بین نوبت‌های دریافت شیمی‌درمانی می‌تواند در جلوگیری یا درمان این عارضه موثر باشد. همچنین برخی افراد ممکن است دارویی به نام اپرلوکین (ن‍‍ئومگا) را دریافت کنند که به جلوگیری از ترومبوسیتوپنی حاد کمک می‌کند.
درمان برای افرادی که برای درمان سرطان جراحی در پیش دارند: پزشک ممکن است جراحی را تا زمانی که تعداد پلاکت‌ها به حد طبیعی برسد، به تأخیر بیاندازد. این امر خطر خونریزی‌های شدید را کاهش می‌دهد. یکی از راه‌های جبران کمبود پلاکت، تزریق یا انتقال پلاکت است. این پلاکت‌ها از خون‌های اهدا شده جداسازی شده‌اند و از خونریزی‌های غیرمنتظره و شدید در حین جراحی و پس از آن جلوگیری می‌کنند. پلاکت‌های انتقال یافته تنها سه روز دوام می‌آورند و به برخی افراد نیازمند چندین بار پلاکت انتقال می‌یابد.
اگر دچار پایین بودن پلاکت خون هستید:
- قبل از مصرف داروهای جدید با پزشک خود مشورت کنید.
- از یک مسواک بسیار نرم استفاده کنید و اگر احتمال خونریزی لثه‌ها وجود دارد، از نخ دندان استفاده نکنید؛
- بینی خود را به آرامی با یک دستمال نرم بگیرید؛
- در زمان استفاده از قیچی، چاقو، سوزن و یا سایر وسایل تیز مراقب باشید؛
- در زمان آشپزی مواظب سوختگی باشید؛
- با یک ریش تراش برقی اصلاح کنید؛
- از ورزش‌های درگیرانه و یا سایر فعالیت‌هایی که شما را در معرض آسیب قرار می‌دهند، پرهیز کنید؛
- به جای ناخن گیر از سوهان ناخن استفاده کنید.
